Een perfecte match, vond de Delftse start-up Nowi de Nijmeegse chipmaker Nexperia. Maar die nieuwe eigenaar is in Chinese handen. Dat doet, met alle zorgen over het Chinese bezit van technologie, alarmbellen afgaan. Kan de overname doorgaan?
De Volkskrant, 7 december 2022, 05:00
Wie bij Nowi in Delft binnenkomt, voelt de dubbele opwinding van een start-up die al groot aan het worden is. Op een kast bij de ingang staan de prijzen en oorkondes die ze als beginnend innovatief bedrijf hebben gewonnen, daartegenover staat al een soort historische vitrine met de eerste prototypen van hun uitvindingen. Het lab ziet eruit als een hobbyzolder, met op een werktafel een printplaat aan een wirwar van snoertjes, verbonden met kastjes met blauw oplichtende cijfers en golvende grafiekjes, maar daarnaast zit een groepje medewerkers te vergaderen over toekomstige miljoenenorders. Er gebeurt van alles tegelijk.
‘We waren op een moment gekomen dat we een nieuwe stap moesten zetten’, zegt Simon van der Jagt (32), een van de twee oprichters van het bedrijf. ‘De overname komt precies op tijd. Er komt een fase in je bedrijf dat je zelf de grootste belemmering bent om je ambities te verwezenlijken. Die fase zijn we nu voorbij.’
Drie weken geleden trok Van der Jagt de champagne open, hier in het bedrijfsverzamelgebouw in de buurt van de Technische Universiteit Delft. Nowi, een door hem en studiegenoot Omar Link in 2016 opgerichte start-up die chips ontwerpt die hun energie uit de omgeving halen en daardoor geen batterijen nodig hebben, werd toen overgenomen door de in Nijmegen gevestigde chipproducent Nexperia. Los van de financiële klapper – de overnamesom loopt in de miljoenen – betekent dit dat Nowi kan gaan doen wat altijd de bedoeling was: op grote schaal ‘energie-oogstende’ chips produceren en wereldwijd verkopen. about:blankhttps://acdn.adnxs.com/dmp/async_usersync.html
Alleen: Nexperia is in handen van Chinezen. Van der Jagt had er wel even bij stilgestaan, maar hij concludeerde dat het overkomelijk was. ‘Het was gewoon een perfecte match. Nexperia heeft het mondiale verkoopnetwerk dat we nodig hebben. Hun hoofdkantoor staat in Nijmegen, veel mensen die er werken komen nog van Philips. In de praktijk is het nog steeds Nederlands. Inhoudelijk zagen we geen problemen.Al weet je in deze tijden dat zoiets in de beeldvorming gevoelig kan liggen.’
Anderen zien wel problemen. Het bedrijfje wordt meegesleurd in de maalstroom die aanzwelt over alles wat met chips en China te maken heeft. En dus rinkelen nu alarmbellen rond Nowi en Nexperia.
‘We moeten onze blootstelling aan dat gevaar terugbrengen’
Het is begonnen in oktober, toen de Verenigde Staten een verbod afkondigden op de export van bepaalde chipmachines naar China. Sindsdien staat Nederland, dat met ASML de belangrijkste chipmachinemaker ter wereld herbergt, onder zware druk om dat ook te doen. Ook belangrijk is de Europese Chips Act van vorige week, een miljardenplan om meer chips in Europa te gaan maken, om zo minder afhankelijk te worden van China. Intussen worden sommige lidstaten onrustig. De Duitse regering probeert de overname te blokkeren van een Duitse chipproducent door een Zweeds bedrijf waarachter Chinezen schuilgaan. De Britse regering besloot, op aandringen van Amerikaanse politici, dat Nexperia zich moet terugtrekken uit een pas aangekochte fabriek in Wales.
Nu gaan er binnen de VVD stemmen op om ook de overname van Nowi door Nexperia terug te draaien. ‘Zo’n Chinese overname van een Nederlandse chipontwerper gaat recht in tegen dat waar we in Europa aan werken’, aldus Europarlementariër Bart Groothuis.
Het was allemaal leuk en aardig, China als werkplaats van de wereld, maar nu de wereld ineens ontdekt dat in die werkplaats cruciale dingen worden gemaakt en China ook de rest van de wereld als werkplaats gaat gebruiken, is de lol eraf. China heeft de wereld aan zich geketend, is de vrees. ‘Die afhankelijkheid kan als wapen worden gebruikt’, zegt Groothuis. ‘We moeten onze blootstelling aan dat gevaar terugbrengen. En ja, dat kost soms misschien geld. Geopolitiek moet je vooraf inprijzen.’
Daartoe wil hij de Veiligheidstoets Investering, Fusie en Overnames (Vifo) in stelling brengen. Dat is een nieuwe wet die nog niet helemaal klaar is, maar met terugwerkende kracht tot september 2020 moet gelden.
Toen Nexperia in 2016 werd verkocht, kraaide er geen haan naar de nieuwe eigenaar. Voor 2,75 miljard euro ging de Nederlandse chipmaker, een afsplitsing van chipmaker NXP die weer een afsplitsing was van Philips, naar twee Chinese investeringsmaatschappijen. Die verkochten het in 2018 aan Wingtech Technologies, een aan de beurs van Shanghai genoteerd bedrijf dat mobiele telefoons maakte maar graag meer met chips wilde gaan doen. Ongeveer 30 procent van de Wingtech-aandelen is in handen van regionale investeringsfondsen, die gelieerd zijn aan de overheid. Grootaandeelhouder is Zhang Xuezheng, destijds apetrots dat hij een stuk van het oude Philips had gekocht. In 2020 werd Zhang, bijgenaamd Mr. Wing, benoemd tot ceo van Nexperia. Forbes schat zijn vermogen op 1,3 miljard euro. Hij is 47 jaar, heeft een gezin in de VS en, zo blijkt uit gegevens van de Kamer van Koophandel, een huis in Vinkeveen.
‘Wing is de controlerende aandeelhouder vanWingtech, zegt Charles Smit, oud-Philipsman en nu de Nederlandse directeur van Nexperia, in zijn kantoor in Nijmegen. ‘Die andere aandeelhouders zien we niet, horen we niet, willen we ook niet zien. Die investeringsfondsen hebben allemaal misschien een paar procent, maar treden niet gecoördineerd op. Ze hebben ook geen stemrecht.’ Mr. Wing heeft weliswaar een visie op ‘de markt, het prijsbeleid, inhouse- en outhouseproductie’, maar dat zijn bedrijfseconomische grootheden, zegt Smit. ‘Dit is Nexperia. Niet Wingtech. Dit is Nederlands, niet Chinees. Dat zijn twee verschillende werelden.’
Maar die werelden liggen voor de buitenwacht niet zo ver uit elkaar als Smit denkt. Twee weken geleden verordonneerde de Britse regering dat Nexperia een vorig jaar aangekochte fabriek in Wales van de hand moet doen. De nationale veiligheid zou in gevaar zijn. De Britse minister van Economische Zaken ziet Nexperia toch vooral als een Chinees vehikel, niet een Nederlands bedrijf. De achterdocht werd alleen maar versterkt door de reactie van Beijing. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zei dat ‘de Britten de rechten en belangen van Chinese ondernemingen moeten respecteren’. Smit: ‘Er is een verdrag tussen China en het Verenigd Koninkrijk, dat investeringen van bedrijven van deze twee landen beschermt. Hoewel de investering in Newport door Nexperia is gedaan, kan onze aandeelhouder Wingtech zich op dat verdrag beroepen.’
De gewraakte Newport Wafer Fab is de grootste fabriek van halfgeleider-wafers, het basismateriaal van chips, in het Verenigd Koninkrijk. Nexperia produceerde die al in Hamburg en Manchester, maar was op zoek naar uitbreiding. Toen Newport in 2019 in de problemen kwam, wierp Nexperia zich op als redder in nood. Het ging er wafers laten maken en kreeg 14 procent van de aandelen. Toen de fabriek bleef aanmodderen en afspraken niet nakwam, kocht Nexperia ook de andere 86 procent. ‘Dat was met instemming van de regering van Wales en daar was Londen ook bij’, zegt Smit. ‘We hebben in de fabriek geïnvesteerd, we hebben de salarissen verhoogd, we hebben de pensioenen hersteld. Ze zijn daar echt blij met ons.’
Er leek geen vuiltje aan de lucht. Totdat een Amerikaanse groep Republikeinse Congresleden dit voorjaar een brief stuurde aan president Joe Biden en de fabriek in Wales onder de aandacht bracht. Nexperia wordt daarin ‘een entiteit met stevige banden met de Volksrepubliek China’ genoemd. ‘We dringen er met klem op aan dat de regering alle noodzakelijke middelen gebruikt om deze overname te voorkomen.’ Hoofdondertekenaar is Michael McCaul, een politicus die een regio rond de Texaanse hoofdstad Austin vertegenwoordigt, waar nogal wat halfgeleiderindustrie gevestigd is.
McCaul suggereert twee dreigementen: dat Amerikanen geen spullen meer leveren aan de fabriek in Wales, of dat het Verenigd Koninkrijk van de ‘witte lijst’ van buitenlandse investeerders wordt gehaald, die het mogelijk maakt dat Britse bedrijven zonder belemmeringen in de VS kunnen investeren.
De Amerikaanse spierballendiplomatie leidt tot een onderzoek door Londen. Twee conclusies: de fabriek zou ingewikkelder samengestelde halfgeleiders kunnen gaan maken, een techniek waarmee de Chinezen dan aan de haal zouden kunnen gaan. En: de eventuele Chinese werknemers van de fabriek zouden weleens geheimen kunnen pikken van omliggende bedrijven in Newport. Dus luidt het advies: terugdraaien die overname.
‘Zijn onze medewerkers in Wales opeens spionnen geworden?’
‘We hebben daarop garanties geboden dat we absoluut geen samengestelde halfgeleiders gaan maken’, zegt Smit. ‘Maar wat moeten we met dat tweede verwijt? Zijn onze medewerkers in Wales opeens spionnen geworden van een vreemde mogendheid? Hoe zien ze dat eigenlijk voor zich? Dat ze in het café gaan zitten om anderen geheimen te ontfutselen en door te sluizen naar China? Als dit het denken is van de overheid, maak ik me grote zorgen.’
De Britten, die sinds dit jaar een nieuwe wet hebben die overheidsingrijpen mogelijk maakt, blijken onvermurwbaar. Ze reageren niet eens op de verdediging. Smit: ‘Ze zijn hier nooit geweest om te praten, en ook niet in Newport. Nu moeten wij dus verkopen, onder toezicht van de Britse overheid. Het is pure onteigening.’
Hij laat zien wat Nexperia, dat sinds de Chinese overname flink is gegroeid, eigenlijk maakt. Frummeltjes die eruitzien als de rubberkorrels van een ouderwets kunstgrasveld. ‘Het zijn geen ingewikkelde chips. Het zijn transistors, diodes, dingen die in elk huishoudelijk apparaat zitten. Paar cent per stuk. We verkopen er 100 miljard per jaar. De innovatie zit in de productiesnelheid en dat we ze steeds dunner en kleiner ontwerpen. Niet in de toepassing.’
De chips van Nexperia zijn in zekere zin de schroefjes en moertjes van een elektrische schakeling. Geen hogeschooltechnologie. Toch, zegt Groothuis, wil je die niet kwijt. ‘Zo zijn we ook de zonnepanelen kwijtgeraakt. Ook een commodity, zeiden ze, die moeten we zo goedkoop mogelijk laten maken. En nu? Nu zijn we helemaal afhankelijk van China. Daar moet je veel strategischer over denken. Tot nu toe was ons optreden gebaseerd op casuïstiek. Je moest bewijzen dat er kennis weglekte en dan kon je pas achteraf optreden. Ik zeg liever vooraf: ik weet niet precies hoe het zit, maar de dreiging is er. China heeft een revisionistische houding tegen de liberale wereldorde, en is daartoe extraterritoriaal actief. Dus moet ook die overname van Nowi teruggedraaid worden.’
Voor Nowi kwam Nexperia als een geschenk uit de hemel. Ze hadden al wat prototypen van hun chips gebouwd en een eerste chip voor sensoren wordt nu in grote aantallen in Taiwan gemaakt: het afgelopen jaar kwam de miljoenste uit de machine. Maar hun droom – overal chips die hun energie uit warmte, licht of zelfs radiogolven in de omgeving halen – vergde een partij die al vertrouwd werd, die al klanten had. ‘Jaarlijks worden 15 miljard batterijen weggegooid in het soort producten waar wij een alternatief voor bieden’, zegt Van der Jagt. ‘Onze ambitie is om al dat afval te voorkomen.’
‘Het is een idee dat ze op een vernuftige manier hebben vormgegeven’, zegt Wouter Serdijn, hoogleraar micro-elektronica in Delft wiens sectie hofleverancier is van Nowi-personeel. ‘Het was een beetje houtje-touwtje toen ze begonnen, maar ze gingen met wat van onze net afgestudeerde of gepromoveerde chipontwerpers aan de slag en hebben met hun unieke kennis en kunde mooie energiezuinige toepassingen ontwikkeld.’
Na hun start in 2016 klopten ze eerst aan bij Nederlandse durfkapitalisten. Disruptive Technology Ventures, van onder anderen Ad Scheepbouwer (voorheen TPG) en Ronald Prins (oprichter computerbeveiligingsbedrijf Fox-IT), financierde in twee tranches ruim 10 miljoen euro. Van der Jagt: ‘Maar voor de volgende stap hadden we meer nodig dan 10- of 20 miljoen. En wilden echt groot worden.’
‘Je moet in massaproductie zien te komen om de belofte van goedkope chips te kunnen waarmaken’, zegt Ivo de la Rive Box. Hij had een slimme thermostaat ontwikkeld en kon energiezuinige chips goed gebruiken. Hij liet Nowi een prototype bouwen, zorgde voor de cashflow waarmee de start-up kon overleven en gaf tips aan de beginnende ondernemers – zoals dat gaat in start-upland. ‘En voor volume kom je al snel in China uit.’
Nowi heeft weliswaar een paar slimme octrooien vastgelegd – hun geheim zit in het aantal componenten op de chip, waardoor er minder externe, relatief grote en dure componenten nodig zijn, en in het algoritme waarmee de chip zich aanpast aan de omgeving – maar toch ziet Van der Jagt niet het gevaar dat de Chinezen er met het Hollandse intellectuele eigendom vandoor gaan. ‘De kennis zit hier, in deze hoofden. We zitten hier in Delft, we blijven hier in Delft, we investeren hier, we dragen hier bij aan het economische ecosysteem. En dit is niet te vergelijken met ASML. Dit is echt een andere tak van sport.’
Investeerder Prins, die in zijn eerdere werk waarschuwde voor Chinese invloeden, zegt dat het risico niet al te groot is dat China er nu met de chips vandoor gaat. ‘Nowi is verkocht aan een Nederlandse entiteit die valt onder de Nederlandse wetgeving. Bovendien waren wij maar een minderheidsaandeelhouder. In die zin hadden we er niet zo veel over te zeggen.’
‘Als je wil doorgroeien, kom je snel bij niet-Europese partijen terecht’
Er waren wel andere gegadigden, zeggen bronnen, maar die waren minder serieus. Adviseur De la Rive Box: ‘Er is een fundamenteel probleem: in Europa wordt 40 procent van de harde octrooien van de wereld bedacht, terwijl slechts 10 procent van het durfkapitaal hiervandaan komt. Die kloof betekent dat als je wil doorgroeien, je snel bij niet-Europese partijen terechtkomt.’
Wat ook hielp, zeggen bronnen, is dat het bod van Nexperia heel genereus was. ‘Als investeerder wil je gewoon cashen.’
Los van de zakelijke kant zegt Van der Jagt ook persoonlijk geen problemen te hebben met een indirect Chinese eigenaar. Hij is ervan overtuigd dat handel goed is voor de wereld. ‘Ik denk dat het beter is om connecties te hebben dan dat iedereen zich terugtrekt op zijn eigen eiland.’
Europarlementariër Groothuis, die vroeger als cyberspecialist bij het ministerie van Defensie werkte, wuift het allemaal weg. ‘Typisch Nederlandse naïviteit. Alle kennis die we hier opbouwen en in Chinese handen valt, lekt op een gegeven moment weg.’ En dat het geen staatsbedrijf is doet er niet toe, zegt hij. ‘China heeft sinds 2017 een wet die alle Chinese bedrijven en ingezetenen verplicht om zo nodig te spioneren voor de overheid en op elk verzoek data over te dragen.’
Volgens Duco de Boer van advocatenkantoor Stibbe is het echter maar de vraag of de wet Vifo gebruik kan worden om de overname terug te draaien, zoals Groothuis wil. ‘Deze bevoegdheid bestaat alleen als er een redelijk vermoeden is dat de transactie risico’s voor nationale veiligheid tot gevolg kan hebben. Economische belangen zoals het weglekken van kennisvermogen en intellectueel eigendom zijn niet genoeg.’
Groothuis denkt dat het toch moet kunnen. ‘Het is ook een kwestie van politieke wil.’
Serdijn: ‘Ik denk dat je altijd alert moet zijn, maar dat het in dit geval wel meevalt. De kennis zit echt vooral in de hoofden. En die hoofden zitten in Delft. Nowi wilde een volgende stap zetten. Als je niet in een nichemarkt wilt zitten, dan kom je hierop uit. Ik zie eerlijk gezegd niet hoe ze het anders hadden moeten doen.’